راهنمای انتخاب گیاهان مناسب بالکن
روش درست انتخاب گیاهان مناسب بالکن از موضوعاتی است که کمتر به آن پرداخته شده است. و معمولا طراحان تنها به معرفی گونه های گیاهان مناسب بالکن اشاره می کند. در حالیکه یکی از مهمترین نکات در ساخت هر نوع فضای سبز، رعایت اصول اصلی در طراحی گیاهی، ترکیب بندی و تناسب بین گونه ها است. به همین دلیل باید با انواع گیاهان، دسته بندی های آنها و مهمترین اصول در کاربرد آنها با یکدیگر آشنا بود. در این مقاله و مقاله بعد اسپینگر ( espinger ) ،راهنمایی هایی در مورد روش انتخاب گیاهان مناسب بالکن و تراس شرح داده شده است.
برای آشنایی با تراس سبز می توانید مقاله « تراس سبز چیست؟» را مطالعه نمایید.
اهمیت آشنایی با انواع طبقه بندی گیاهان
گیاهان می توانند بر اساس نوع گونه ها، فرم رویشی، شرایط رشد، اقلیم، نوع کاربرد، روش کشت و بسیاری از ویژگی های دیگر طبقه بندی شوند. به کاربردن گیاهان در هر نوع فضای سبز به دانش کافی در مورد انتخاب و ترکیب گونه ها با یکدیگر نیاز دارد. و این طبقه بندی کمک می کند تا بتوان تناسب را در انتخاب گیاهان مناسب بالکن به راحتی رعایت کرد.
مهمترین دسته بندی ها در مورد گیاهان مربوط فرم رویشی، همیشه سبز یا خزان دار بودن، رشد یکساله یا چند ساله و دلیل کاربرد آنها (زینتی، دارویی، دارای میوه یا گل) است. انتخاب گیاهان از هر یک از دسته ها اثر مخصوص به خود را بر طراحی دارد. و با ایتکه هر گیاه به طور همزمان در دسته بندی های مختلف می تواند قرار بگیرد؛ باید توجه داشت تا تعادل مناسبی بین شباهت و تفاوت گونه ها بر قرار باشد.
طبقه بندی گیاهان از نظر فرم رویش چیست؟
گیاهان بر اساس شکل رشد به روش های مختلفی تقسیم بندی می شوند. یکی از رایج ترین روش ها گروه بندی آنها به دسته های: درختان و درختچه ها (Trees)، بوته ها (Shrubs)، گیاهان رونده (Climbing plants) و گیاهان علفی و پوششی (Herbs & Ground cover plants) است. این تقسیم بندی در سیستم های مختلف کمی تفاوت دارد؛ اما در ایران بیشتر از سایر روش ها مورد استفاده قرار می گیرد.
درختان و درختچه ها
درختان و درختچه ها به گیاهانی با ارتفاع ۳ متر به بالا گفته می شوند. این گروه از گیاهان چند ساله، دارای تنه چوبی و مقاوم هستند. ابعاد و وزن این دسته از گیاهان به طور معمول برای استفاده در تراس و بالکن مناسب نیست. به خصوص که ارتفاع بالا و وزن گیاه و خاک می تواند از نظر سازه ای مشکل ایجاد کند. به همین دلیل از درختان و درختچه های کوچک در تراس استفاده می شود. یا با روش های هرس شاخه و ریشه به صورت درختان و درختچه های کوچک به کار می رود.
استفاده از درخت و درختچه با تنه چوبی به طراحی قدرت بیشتری می دهد. معمولا از درختچه ها در یک کنج به عنوان نقطه تاکیدی استفاده می کنند. و تلاش می شود یک سوم تا یک چهارم گیاهان از انواع درختان و درختچه ها باشد. در بسیاری موارد به دلیل فضای کوچک تراس درختچه ها مورد توجه قرار نمی گیرند. در حالیکه کاربرد آنها نشان دهنده نگاه حرفه ای و قدرت در طراحی است.
برای آشنایی با بعضی از درختان بهار گل می توانید مقاله « انتخاب گیاهان در روف گاردن بهاری» را مطالعه نمایید.
بوته ها
گیاهان بوته ای معمولا به مجموعه گیاهان با ارتفاع بین ۰٫۵ تا ۳ متر گفته می شود. گیاهان بوته ای چند ساله، دارای شاخه بندی چوبی و نیمه چوبی هستند. کاربرد گیاهان بوته ای در تراس سبز بسیار زیاد است. و در خیلی از موارد بوته های بزرگ به جای گونه درختی در طراحی تراس گاردن استفاده می شوند. بوته ها تنوع زیادی دارند؛ و از نظر وزن و حجم سبک تر از بیشتر درختچه ها هستند. به همین دلیل یکی از عناصر اصلی در طراحی گیاهی تراس و بالکن محسوب می شوند.
در انتخاب گیاهان مناسب بالکن، تعداد و تنوع بوته ها در ارتباط مستقیم با تعداد درختچه و گیاهان علفی است. در واقع بوته ها به عنوان گیاه واسط برای کاربرد درختان و گیاهان علفی در کنار هم به کار می روند. اگر در تراس از هر سه فرم گیاهی استفاده شود؛ بهتر است یک ششم گونه ها درختچه، دو ششم بوته و سه ششم علفی باشد. به عبارت دیگر بوته ها برای رعایت تعادل وزنی حجم گیاهی به کار می روند. در بعضی موارد تراس ها تنها با انواع بوته ها به صورت کم تنوع یا مونوتُن طراحی می گردند؛ که به خصوص در طراحی های مدرن کاربرد زیادی دارد.
گیاهان رونده و آویز
گونه های رونده و آویز در کنار گیاهان فصلی و علفی پر طرفدارترین گروه گیاهان برای تراس و بالکن هستند. این گیاهان در طول زمان بخش های متفاوتی از فضا را اشغال می کنند. و با پوشاندن بخش هایی از نمای ساختمان منظره متفاوتی به آنها می دهند. گیاهان آویز با رشد به سمت پایین از روی حفاظ، نرده و جان پناه تراس آویزان می شوند.که از بیرون در زیباسازی منظره ساختمان بسیار موثر هستند. در کنار آنها گیاهان پیچنده و بالارونده قابل هدایت و تربیت هستند؛ و می توانند دیوار داخلی یا خارجی تراس، نرده، حفاظ و جان پناه را بپوشانند. و به راحتی حجم سبز زیادی در تراس ایجاد کنند.
یکی از مهمترین نکته ها در خصوص گیاهان رونده، حجم کم خاک و ریشه آنها به نسبت حجم شاخساره و برگ است. به طور مثال یک گلدان گلیسین با قطر ۶۰ سانتیمتر به راحتی می تواند دو دیوار از یک تراس با ابعاد ۲ در ۲ را بپوشاند. و با کوددهی و آبیاری مناسب به صورت طولانی مدت شاداب بماند. گیاهان پیچنده و رونده کمتر با درختچه ها و بوته های بزرگ در طراحی تراس به کار می روند. از آنجا که گیاهان رونده در طی چند سال حجم گیاهی قوی تولید می کنند؛ معمولا همراه با بوته های کوچک و گیاهان علفی در طراحی استفاده می شوند. و در صورت کاربرد با درختچه ها در دو ضلع یا سطح متفاوت از یکدیگر قرار می گیرند. ضمن آنکه استفاده تکی از یک نوع گیاه رونده در تراس هم یکی از پرکاربردترین روش های استفاده از آنها است.
گیاهان علفی و پوششی
بیشترین گیاهانی که در سالهای اخیر برای تراس و بالکن به کار می رود؛ از گروه گیاهان علفی و پوششی است. گیاهان علفی گونه هایی یکساله یا چند ساله، با شاخساره علفی هستند. تولید انبوه، قیمت کنم، تنوع طرح و رنگ، سایز کوچک و وزن کم مهمترین دلایل استفاده زیاد آنها در تراس های تهران است. از آنجاکه فرهنگ باغبانی و نگهداری گیاهان تا حدی از زندگی روزمره حذف شده است؛ کاربرد این گیاهان کوچک و قابل بازکشت راحت ترین روش برای ساخت تراس سبز محسوب می شود.
گیاهان علفی و پوششی در ترکیب با گیاهان بوته ای و درختچه ها، حجم سبز و متعادلی در تراس ایجاد می کنند. گل های فصلی در این گروه نیز اهمیت زیادی در ایجاد تنوع رنگی تراس گاردن دارند. علاوه بر آن گیاهان دارویی، ادویه ای و سبزیجات از بهترین گزینه های گیاهان علفی برای طراحی تراس های خانگی هستند. به خصوص که باعث بالارفتن تعامل استفاده کنندگان با تراس می گردند. استفاده از گیاهان علفی در همه تراس ها توصیه می شود. با این وجود کاربرد تکی گیاهان علفی در تراس تا حدی می تواند، قدرت طراحی را کاهش دهد.
طبقه بندی گیاهان از نظر خزان
گیاهان از نظر وضعیت داشتن برگ در فصل های مختلف سال به دو دسته تقسیم می شوند. گیاهان خزان دار، بدون خزان و نیمه خزان کننده. که گروه نیمه خزان کننده با توجه به اقلیم، آب و هوای سالانه و محل کشت می توانند خزان نسبی یا کامل داشته باشند. گونه های اصلی در ادامه معرفی شده است.
گیاهان همیشه سبز یا بدون خزان
گیاهان همیشه سبز Evergreen plants در تمام طول سال برگ های خود را حفظ می کنند. به همین دلیل همیشه ظاهر سبزی دارند. در این گروه انواع کاج ها، سرو ها و گونه هایی مانند شمشاد، ماگنولیا تابستانه، مرکبات و زیتون قرار دارند. این گیاهان برگ های قدیمی خود را به مرور و در تمام طول سال از دست می دهند. به همین دلیل همیشه دارای برگ هستند. در طراحی روف گاردن و تراس گاردن همیشه پیشنهاد می شود که حداقل یک سوم از گیاهان همیشه سبز باشند؛ تا در فصل های پاییز و زمستان نیز تا حدی نمای سبز بالکن حفظ شود.
گیاهان برگ ریز یا خزان دار
گیاهان برگ ریز Deciduous plants در فصل پاییز و زمستان تقریبا همه برگ های خود را از دست می دهند. خزان این گیاهان، آنها را وارد مرحله خواب زمستانی می کنند. به همین دلیل تقریبا نیمی از سال بدون نمای سبز هستند. تنوع رنگی این گیاهان در طی مراحل برگ دهی، گل دهی، تولید میوه و خزان بسیار زیاد است. به همین دلیل از مهمترین عناصر ایجاد چرخه رنگ در منظر هستند. و انتخاب گیاهان مناسب بالکن از گیاهان خزان دار اثر زیادی در نمای تراس خواهد داشت. اگرچه انتخاب همه گیاهان تراس سبز از این گروه باعث می شود در فصل سرد نمای خشک و نامناسبی داشته باشیم. اما استفاده یکدست از گیاهان همیشه سبز نیز ارتباط انسان را با چرخه ی طبیعی فصل ها قطع می کند.
اصول طراحی در انتخاب گیاهان مناسب بالکن
طراحی مناسب:
ساخت تراس گاردن پیش از هر چیز نیاز به طرح مناسب دارد. طراحی مناسب کمک می کند تا از فضای بالکن به بهترین شکل استفاده شود. در طراحی فضای سبز حداکثر یک سوم از سطح موجود به پوشش گیاهی درخت، درختچه و بوته ها می تواند اختصاص پیدا کند. بر این اساس می توان حداکثر فضای موجود برای گیاهان را در بالکن مشخص کرد.
انتخاب فرم رویشی گیاهان مناسب بالکن:
با توجه به طراحی و هدف ترکیب، گونه های گیاهی می تواند از هر سه گروه درختچه، بوته/ رونده و گیاهان علفی باشد. ضمن آنکه در بعضی از طرح ها تنها یکی از این گروه ها به کار می رود. با این وجود توصیه می شود برای ساخت فضای بهتر، گیاهان حداقل از دو گروه متفاوت انتخاب شوند. تا در عین سادگی بتوان تنوع مناسب را ایجاد کرد.
تعیین گیاهان مناسب بالکن از نظر خزان:
پس از تعیین گروه های گیاهان از نظر رشدی و حجم سبز مورد نظر، بهتر است در خصوص همیشه سبز یا خزان دار بودن گیاهان تصمیم گیری شود. باید بدانیم تراس گاردن مورد نظر کاربر کاملا همیشه سبز، کاملا خزان دار و یا ترکیبی از این دو با تمایل به یکی از دسته ها است. تعیین این شرایط به ما کمک می کند تا بین انتخاب گونه های گیاهان اصلی و حاشیه ای تناسب بهتری ایجاد کنیم.
نکته: باید توجه داشت که اگر کاربران در خواست استفاده از یک یا چند گونه مشخص را داشته باشند؛ نسبت و تنوع سایر گیاهان مناسب بالکن با توجه به آنها تعیین می شود. بنابراین بخش زیادی از روند طراحی معطوف به گونه هاب قطعی در طرح خواهد بود.
تعیین نسبت گیاهان خزان کننده به همیشه سبز در تراس سبز چقدر است؟
بهتر است حداقل نیمی از گیاهان انتخاب شده از گروه همیشه سبز باشند. چون سطح تراس محدود و تعداد گیاهان کم است؛ نبود گونه های همیشه سبز، فضای تراس را به شدت خالی می کند. ضمن آنه بیشتر گونه های همیشه سبز به شرایط سخت مقاوم هستند. در کنار آن همراه با چند گیاه خزان دار، می توان از گل های فصلی هم استفاده کرد. کاربرد گل های فصلی یاعث ایجاد شادابی و منظرهای متنوع در فصل های مختلف می شود.
در طراحی فضای سبز انتخاب مناسب و هماهنگ گونه های گیاهی اهمیت بالایی دارد. با انتخاب گیاهان درست، فضای تراس از حالتی تزئینی به فضایی کاملا کاربردی تبدیل می شود. که اثر زیادی بر بالا بردن ارتباط ساکنین با طبیعت دارد.
برخی پروژه های اجرا شده
آدرس: تهران – نیاوران
تاریخ اجرای پروژه: ۱۳۹۳
معمار: مهندس عضدی فر
مساحت پروژه: ۱۸۰ متر مربع
آدرس: قم
تاریخ اجرای پروژه: ۱۳۹۱
نوع پروژه: مسکونی
مساحت پروژه: ۱۶۰ متر مربع
روف گاردن محوطه جنوبی ایرانمال
آدرس: تهران
تاریخ اجرای پروژه: 1397
نوع پروژه: تجاری - تفریحی
مساحت پروژه: 2000 متر مربع
سلام انتخاب گیاهان برای تراس بستگی به نوع اب و هوایی اون منطقه داره؟
با سلام. بله، انتخاب گیاهان در فضای بیرون باید متناسب با شرایط اقلیمی منطقه مورد نظر باشد. به طور مثال گیاهان رطوبت پسند مانند هورتانسیا و شمشاد نعنایی مناسب مناطق معتدل و مرطوب است. در حالیکه برای مناطق نسبتا خشک مانند تهران گیاهان مقاوم تری مانند برگ بو، ناندینا و یاس زرد مناسب تر است.