کشاورزی شهری، باغی روی بام
باغ ها و باغچه ها پیش از کاربرد زیبایی شناسانه، برای تامین محصولات کشاورزی انسان ایجاد شدند. و به عنوان بخشی از محل زندگی، سبزیجات، گیاهان معطر و میوه مورد نیاز خانواده در آن تولید می شد. با افزایش تراکم سازه ها در شهر، خانه ها به جای توسعه افقی به شکل عمودی گسترش پیدا کردند. حیاط ساختمان به عنوان فضایی مشترک تنها کارکرد ارتباطی داشت. و ساکنین تعامل مستقیم با فضای سبز و محیط طبیعی نداشتند. برای آشنایی بیشتر در ادامه این مطلب با اسپینگر ( espinger ) همراه باشید.
در کنار تغییر الگوی مسکن، اقتصاد کلان برای کاهش هزینه تولید و بالا بردن بهره وری به تولید صنعتی محصولات کشاورزی و دامپروری اقدام کرد. قیمت کم و صرفه جویی در زمان، تولید صنعتی را گسترش داد. به این ترتیب فرهنگ کشت و تولید خانگی از زندگی شهرنشینی حذف شد.
در قرن بیستم تاکید بر بالا بردن کیفیت زندگی انسانی مورد توجه قرار گرفت. به دلیل کم بودن عرصه افقی در سطح زمین، ایجاد سطح سبز به دیوار و بام ساختمان ها منتقل شد. علاوه بر آن بحران تولید غذا، هزینه سوخت های فسیلی برای حمل و نقل و بحران اقتصادی باعث شد تا طرح های کشاورزی شهری به شکل جدی مطرح شده و گسترش پیدا کنند. امروزه کشاورزی شهری در کشورهای پیشرفته به عنوان یکی از رویکردهای اصلی مدیریت شهری برای رسیدن به پایداری مورد استفاده قرار می گیرد.
کشاورزی شهری روی بام چیست؟
در واقع کشاورزی شهری روی بام، یک روش جدید برای تولید محصولاتی مانند سبزیجات و میوه ها بر روی پشت بام است. این کار می تواند به صورت محدود برای مصرف شخصی یا در سطح متوسط برای بازار محلی انجام شود. در باغ های روی بام انواع محصولات مانند سبزیجات، صیفی جات، گیاهان دارویی و میوه ها با عنوان کشاورزی شهری روی بام Urban Rooftop farming قابل تولید هستند.
مزایای کشاورزی روی بام چیست؟
هدف کشاورزی شهری بالابردن کیفیت زندگی شهرنشینی و ایجاد شهری پایدار است. این برنامه که در ابتدا به عنوان حرکتی جدید شروع شده بود، به دلیل سودآوری بالا به عنوان یکی از برنامه های بلند مدت مدیریت شهری در نظر گرفته شده است. تولید سبزیجات مصرفی در شهرها علاوه بر اثرات گسترده زیست محیطی، اثرات اقتصادی بسیار مهمی برای شهر دارد. امنیت در تامین مواد غذایی، هزینه تولید کم و امکان استفاده عموم مردم از محصولات، زنجیره تولید غذایی کارآمد، کاهش هزینه های حمل و نقل، مدیریت سیلاب و استفاده از کمپوست زباله شهری از این موارد هستند.
اثرات مثبت کشاورزی شهری
کشاورزی شهری روی بام یکی از روش های گسترش فضای سبز است. اما در انتخاب نوع گیاهان، از گونه های مورد مصرف انسان استفاده می کند. به همین دلیل این نوع فضای سبز نیز مانند بام سبز تمام ویژگی های مثبت زیست محیطی را دارد. عایق دمایی ساختمان، عایق صوتی، کاهش آلودگی هوا و غبار، کاهش اثر جزایر گرمایی، جذب آب باران، جلوگیری از سیلاب، ایجاد زیستگاه های جدید برای پرندگان و حشرات، همه از مزایای این سیستم است. با این وجود کشاورزی روی بام ویژگی های مثبت اجتماعی و اقتصادی ویژه ای دارد که در ادامه معرفی می شوند.
برای مطالعه بیشتر درباره بام سبز و بام باغ می توانید مقاله “ بام سبز یا بام باغ “ را مطالعه نمایید.
کاهش هزینه حمل و نقل
یکی از مهمترین عوامل در تعیین قیمت نهایی محصول هزینه حمل و نقل آن است. محصولات کشاورزی عموما در مناطق روستایی و حومه شهر ها تولید می شوند. انتقال این محصولات هزینه سوخت را به قیمت نهایی محصول اضافه می کند. و گاهی این هزینه به دلیل مسافت زیاد بسیار بالا می رود. تولید سبزیجات روی بام مصرف سوخت های فسیلی را کاهش داده، دسترسی را بسیار سریع کرده، و هزینه حمل و نقل را کم یا نزدیک به صفر می کند. این قیمت مناسب استفاده عموم مردم را از محصولات امکان پذیر می کند.
دسترسی سریع به محصولات تازه
در طی حمل و نقل های طولاتی بسیاری از محصولات تازه کشاورزی کیفیت اولیه خود را از دست می دهند. و برای محصولات با ماندگاری کم نیز هزینه اتلاف محصول بالاست. در کشاورزی شهری زمان و مسافت انتقال محصولات بسیار کم می شود. زیرا عمده جابجایی در مسیرهای کوتاه شهری است. و در مصارف شخصی محصول به شکل مستقیم و تازه چین برداشت می شود. در این روش علاوه بر کاهش اتلاف محصولات، سبزیجات با کیفیت بالاتر و طعم بهتر به دست مصرف کننده می رسد.
تنوع بالای محصولات
استفاده از کشاورزی روی بام امکان تولید بسیاری از محصولات را فراهم می کند. تقریبا همه انواع سبزیجات و صیفی جات در بام قابل تولید هستند. برنامه ریزی در تولید می تواند تنوع محصولات را بر اساس نیاز شهر تامین کند.
استراتژی منحصر به فرد تولید با کشت ارگانیک و تولیدات گیاهان خاص
یکی دیگر از ویژگی های مهم کشاورزی روی بام، گرایش به تولید ارگانیک است. از آنجایی که خاک کشت در بام از نوع خاک مخصوص و بسیار غنی است، گیاهان نیازی به کود دهی ندارند. و به دلیل ارتباط مستقیم با بازار و تمایل مردم به مصرف گیاهان بدون سم و کود، این ویژگی در تولید اهمیت پیدا می کند. علاوه بر آن با قابلیت کنترل شرایط کشت، گیاهان خاص به شکل محدود قابل تولید و عرضه به بازار هستند.
کاهش قیمت تمام شده محصول
فاکتورهای متعددی در تعیین قیمت نهایی محصول دخالت دارند. هزینه تولید، حمل و نقل و نگهداری مهمترین عوامل در تعیین قیمت نهایی هستند. کشاورزی شهری دو عامل اصلی هزینه حمل و نقل و نگهداری را به شکل چشمگیری کاهش می دهد؛ که در تعیین قیمت نهایی بسیار موثر است.
استفاده از تکنولوژی جدید و بالا رفتن بهره وری تولید کشاورزی
از آنجاکه کشاورزی روی بام ترکیبی از کشاورزی و ایجاد بام سبز است فرآیندی تخصصی محسوب می شود. اولویت اول ایجاد بستری مناسب برای کشت محصولات است، به گونه ای که به سازه آسیب نرساند. در نتیجه دلیل مطالعات زیادی برای بهینه کردن سیستم ها و تکنولوژی آن انجام شده است. و روش های متعددی مورد استفاده قرار گرفته اند. از این روش ها می توان به کشت گسترده، کشت نیمه هیدروپونیک تا برج های کشت کاملا هیدورپونیک اشاره کرد.
استفاده از بخشی از زائدات جامد و مایع شهری
کاربرد زباله های شهری یکی از مسایل بسیار مهم در مدیریت شهری است. تولید کمپوست از زباله تر شهری از روش های مهم برای برگرداندن زائدات تولید شده انسانی به چرخه طبیعی است. استفاده از این کمپوست در کشاورزی شهری با برگرداندن مواد طبیعی به چرخه زیستی از اتلاف ماده و انرژی جلوگیری می کند. ضمن آنکه بخشی از زائدات انسانی را از مواد آلوده کننده طبیعت حذف می کند.
ایجاد شغل
بحران های اقتصادی در سراسر دنیا بر زندگی روزمره مردم اثر دارند. با پیشرفت علم بسیاری از شغل ها از جامعه حذف می شوند و در ازای آن باید شغل های جدید متناسب با الگوی زندگی ایجاد شود. کشاورزی روی بام فضای جدیدی را برای اشتغال مردم بومی فراهم می کند. این فعالیت با اثرات مثبت زیست محیطی، بهبود تولید محصولات کشاورزی و ایجاد چرخه سرمایه در شهر از گزینه های بسیار مناسب برای توسعه است.
بهبود سلامت جسمی و روانی
قطع شدن ارتباط انسان با طبیعت زمینه ساز بسیار از بیماری های روحی در شهرنشینان است. کشت، تولید و نگهداری از محصولات کشاورزی، فرآیندی پیوسته است. در نتیجه افراد به صورت مداوم در تعامل با گیاهان و محیط طبیعی قرار می گیرند. این مواجهه تاثیر بالایی بر سلامت روانی خواهد داشت. یکی از کاربردهای مزارع شهری در کشورهای پیشرفته برای طبیعت درمانی در شهر است.
خدمات غیرتولیدی
گردشگری، آموزش زیست محیطی، آموزش کشت ارگانیک، طبیعت درمانی و فعالیت های اجتماعی.
باغچه کوچک سبزیجات روی بام
برای داشتن یک باغچه سبزیجات روی بام باید به چند نکته توجه داشت. در مرحله اول باید میزان تحمل بار سقف برای ایجاد هر سازه ای در بام مورد بررسی قرار بگیرد. علاوه بر آن برای جلوگیری از نفوذ رطوبت بام کاملا ایزولاسیون شده باشد. و در آخر امکان دسترسی به آب و برق در بام وجود داشته باشد. در ادامه سایر نکات برای انجام این کار شرح داده شده است.
محل کشت:
برای کشت می توان از بستر یکپارچه یا جعبه های کشت استفاده کرد. تعداد و جنس این جعبه ها به میزان بودجه و کیفیت مورد نظر کارفرما بستگی دارد. این بستر بر اساس هدف مورد نظر می توانند ثابت یا متحرک طراحی شوند.
ایزولاسیون:
به دلیل عمر کم گیاهان مورد کشت و رشد محدود ریشه، خطر آسیب ریشه به ایزولاسیون وجود ندارد. در تولیدات خانگی کوچک که کشت در جعبه صورت می گیرد، نیازی به ایزولاسیون نیست. اما در کشت های گسترده که به صورت مستقیم در سطح بام انجام می شود، باید ایزولاسیون ضد ریشه نیز در نظر گرفته شود.
خاک :
یکی از ویژگی های کشاورزی روی بام سبک بودن این سیستم است. برای کشت سبزیجات و صیفی جات روزانه به حجم خاک کمی نیاز است. عمق خاک ۴۰- ۲۰ سانتیمتر برای این کار کافیست. در واقع سیستم کشاورزی روی بام از نظر سازه بیشتر شبیه بام سبز اجرا می شود. خاک مورد استفاده نیز باید از نوع خاک مخصوص بام سبز باشد. یعنی سبک، غنی از مواد غذایی، با زهکش مناسب و قابلیت نگهداری آب.
برای مطالعه بیشتر درباره ترکیب خاک روف گاردن می توانید مقاله “ترکیب خاک روف گاردن “ را مطالعه نمایید.
آبیاری:
در کشت روی بام نحوه آبیاری بسته به روش و میزان تولید محصول تعیین می شود. در تولیدات کوچک خانگی آبیاری به شکل دستی نیز امکان پذیر است. اما در تولیدات گسترده برای بازار آبیاری قطره ای بهتر خواهد بود. زیرا آبیاری منظم کیفیت محصول و میزان تولید را تحت تاثیر قرار می دهد.
شرایط محیطی:
برای ایجاد شرایط مناسب پرورش گیاهان ممکن است نیاز به ایجاد باد شکن یا سایه بان وجود داشته باشد. با این حال تقریبا تمام سبزیجات و صیفی جاتی که در منطقه مورد نظر در سطح زمین قابل کشت و پرورش است، می تواند در روی بام نیز تولید شود.
گونه های گیاهی :
تمام انواع سبزیجات خوراکی و معطر مانند جعفری، ریحان، شاهی، اسفناج، کاهو پیچ و کاهو سالادی و انواع محصولات میوه ای مانند هندوانه،گوجه، خیار، فلفل و سایر سبزیجات رایج در بام قابل تولید هستند. در خصوص تولید میوه از درختان هرس شده کوچک به صورت گلدانی استفاده می شود. و درختان باید با آب و هوای منطقه سازگار باشند.
میزان مصرف کود و آبیاری به دو عامل بستگی دارند: ۱ – نوع محصول کشت شده ۲ – آب و هوای اقلیم محل کشت. معمولا در باغهای روی بام از کودهای ارگانیک استفاده می شود. و یا محصولات بدون کود و به شکل ارگانیک تولید می شوند. یکی دیگر از نگرانی های مصرف کنندگان اثرات آلودگی شهری است. در بسیاری از تحقیقات گیاهان تولید شده در شهرها مورد بررسی قرار گرفته اند. این مطالعات نشان داده، که به دلیل وجود دی اکسید کربن بالا و هوای گرم تر ممکن است عمر گیاه یا دوره رشد آن طولانی تر شود. اما مصرف محصولات تولید شده، هیچ خطری برای سلامت انسان ها ندارد.
برخی پروژه های اجرا شده
آدرس: تهران – نیاوران
تاریخ اجرای پروژه: ۱۳۹۳
معمار: مهندس عضدی فر
مساحت پروژه: ۱۸۰ متر مربع
آدرس: قم
تاریخ اجرای پروژه: ۱۳۹۱
نوع پروژه: مسکونی
مساحت پروژه: ۱۶۰ متر مربع
روف گاردن محوطه جنوبی ایرانمال
آدرس: تهران
تاریخ اجرای پروژه: 1397
نوع پروژه: تجاری - تفریحی
مساحت پروژه: 2000 متر مربع
